برخی از شایع‌ترین سرطان‌های ارثی شامل سرطان پستان، تخمدان، کولون (روده بزرگ)، پروستات، لوزالمعده و ملانوما هستند. این سرطان‌ها معمولاً به دلیل جهش در ژن‌هایی مانند BRCA1، BRCA2، MLH1 و TP53 از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند.
مفهوم سرطان ارثی چیست؟
سرطان ارثی (Hereditary Cancer) به سرطانی گفته می‌شود که بر اثر جهش ژنتیکی قابل‌انتقال از والدین به فرزندان ایجاد می‌شود.
در این حالت، کودک از یکی از والدین ژنی را به ارث می‌برد که توانایی کنترل رشد سلولی را از دست داده است.
حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کل سرطان‌ها منشأ ارثی دارند.
تفاوت بین سرطان ارثی و سرطان معمولی
| ویژگی | سرطان ارثی | سرطان غیرارثی |
| منشاء | جهش ژنتیکی از والدین | عوامل محیطی یا سبک زندگی |
| سن بروز | معمولاً در سن پایین‌تر | در سنین بالاتر |
| تکرار در خانواده | زیاد | کم یا تصادفی |
| ژن‌های درگیر | BRCA1، TP53، MLH1 و… | متغیر و غیرقابل پیش‌بینی |
لیست سرطان‌های ارثی رایج (به‌همراه ژن‌های مرتبط)
| نوع سرطان | ژن‌های دخیل | احتمال ارثی بودن | توضیح کوتاه |
| سرطان پستان ارثی | BRCA1، BRCA2 | بالا (۵–۱۰٪ موارد) | شایع‌ترین نوع سرطان ارثی در زنان |
| سرطان تخمدان ارثی | BRCA1، BRCA2 | بالا | اغلب همراه با سابقه خانوادگی سرطان پستان |
| سرطان روده بزرگ (سندرم لینچ) | MLH1، MSH2، MSH6 | بالا | خطر ابتلا تا ۷۰٪ در طول عمر |
| سرطان پروستات ارثی | BRCA2، HOXB13 | متوسط تا بالا | در مردان خانواده‌های دارای سابقه سرطان پستان شایع‌تر است |
| سرطان لوزالمعده ارثی | BRCA2، CDKN2A | متوسط | خطر بیشتر در خانواده‌های دارای سابقه چند سرطان |
| ملانوما (سرطان پوست) | CDKN2A | متوسط | در افرادی با پوست روشن و سابقه خانوادگی بالا بیشتر دیده می‌شود |
| رتینوبلاستوما (چشم در کودکان) | RB1 | بسیار بالا | یکی از نخستین سرطان‌های ارثی شناخته‌شده |
| سرطان معده ارثی | CDH1 | نسبتاً نادر | با سابقه خانوادگی قوی بروز می‌کند |
علائم هشداردهنده سرطان ارثی
وجود چند مورد از شرایط زیر می‌تواند نشان‌دهنده احتمال سرطان ارثی باشد:
- چند نفر از اعضای خانواده دچار یک نوع سرطان مشابه شده‌اند
- بروز سرطان در سن پایین‌تر از ۴۰ سال
- ابتلای هم‌زمان فرد به چند نوع سرطان
- وجود سرطان در نسل‌های متوالی خانواده
- سرطان‌های نادر (مثل تخمدان یا پانکراس) در خانواده
چگونه سرطان ارثی تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص با انجام آزمایش ژنتیک سرطان صورت می‌گیرد.
مراحل شامل:
- مشاوره ژنتیک: بررسی سابقه خانوادگی و نوع سرطان‌ها
- نمونه‌گیری: از بزاق یا خون بیمار
- تحلیل DNA: بررسی جهش در ژن‌های مرتبط
- تفسیر نتایج: توسط پزشک ژنتیک یا انکولوژیست
در صورت مثبت بودن نتیجه، سایر اعضای خانواده نیز باید مورد غربالگری قرار گیرند.
آیا می‌توان از سرطان‌های ارثی پیشگیری کرد؟
اگرچه نمی‌توان از جهش ژنتیکی جلوگیری کرد، اما می‌توان با روش‌های زیر احتمال بروز سرطان را کاهش داد:
- انجام منظم آزمایش‌های غربالگری
- تغذیه سالم (سبزیجات، فیبر، کاهش گوشت قرمز و چربی‌ها)
- پرهیز از سیگار و الکل
- کنترل وزن و فعالیت بدنی
- مشاوره ژنتیک برای خانواده‌هایی که سابقه سرطان دارند
در برخی موارد، جراحی پیشگیرانه (مثلاً برداشتن بافت پستان در افراد BRCA مثبت) توصیه می‌شود.
درمان سرطان‌های ارثی
امروزه درمان سرطان‌های ارثی با توجه به ژن درگیر شخصی‌سازی شده است:
- درمان هدفمند (Targeted Therapy): مثل PARP inhibitors در بیماران BRCA مثبت
- ایمونوتراپی (Immunotherapy): تقویت سیستم ایمنی بدن در مقابل سلول‌های جهش‌یافته
- جراحی و رادیوتراپی: برای کنترل رشد یا حذف بافت سرطانی
این درمان‌ها در کنار شناسایی زودهنگام می‌توانند طول عمر بیماران را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهند.
سوالات متداول درباره سرطان‌های ارثی (FAQ)
۱. چند درصد سرطان‌ها ارثی هستند؟
حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کل سرطان‌ها منشأ ارثی دارند و به‌دلیل جهش ژنتیکی از والدین منتقل می‌شوند.
۲. شایع‌ترین سرطان ارثی چیست؟
سرطان پستان و تخمدان ارثی (BRCA1 و BRCA2) شایع‌ترین نوع سرطان ارثی در جهان هستند.
۳. آیا مردان هم سرطان ارثی می‌گیرند؟
بله، سرطان‌های پروستات، روده بزرگ و لوزالمعده از جمله سرطان‌های ارثی در مردان هستند.
۴. چگونه بفهمم در خانواده‌ام سرطان ارثی وجود دارد؟
اگر چند نفر از خویشاوندان نزدیک در سن پایین دچار سرطان مشابه شده‌اند، احتمال وجود ژن ارثی بالاست و باید آزمایش ژنتیک انجام شود.
۵. آیا می‌توان از سرطان ارثی جلوگیری کرد؟
با آزمایش ژنتیک، تغییر سبک زندگی، و پایش منظم می‌توان احتمال ابتلا را تا حد زیادی کاهش داد.
جمع‌بندی نهایی
سرطان‌های ارثی بخش کوچکی از کل سرطان‌ها را تشکیل می‌دهند اما از اهمیت زیادی برخوردارند.
شناخت ژن‌های دخیل، انجام آزمایش ژنتیک و غربالگری منظم می‌تواند جان بسیاری از افراد را نجات دهد.
اگر در خانواده‌تان سابقه چند سرطان مشابه دارید، مشاوره ژنتیک می‌تواند گام نخست برای پیشگیری و درمان به‌موقع باشد.
