vسرطان ژنتیکی نوعی سرطان است که به دلیل جهش‌های ارثی در ژن‌ها ایجاد می‌شود و از والدین به فرزندان منتقل می‌گردد. حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کل سرطانها ژنتیکی هستند.
تعریف سرطان ژنتیکی
سرطان ژنتیکی زمانی رخ می‌دهد که تغییر (جهش) در DNA از یکی از والدین به ارث برسد و این تغییر باعث افزایش احتمال بروز سرطان شود.
به بیان ساده‌تر، در این نوع سرطانها ژن‌های معیوبی که وظیفه کنترل رشد سلول را دارند، از نسل قبل منتقل می‌شوند.
تفاوت سرطان ژنتیکی با سایر سرطانها
در سرطانهای معمولی، جهش‌ها به‌صورت تصادفی یا به‌دلیل عوامل محیطی (مثل دود سیگار، اشعه یا آلودگی) ایجاد می‌شوند.
اما در سرطان ژنتیکی، جهش از ابتدا در DNA فرد وجود دارد و در تمام سلول‌های بدن حضور دارد.
مهم‌ترین ژن‌های دخیل در سرطان ژنتیکی
برخی از ژن‌ها اگر دچار جهش شوند، احتمال سرطان به‌شدت افزایش می‌یابد:
- BRCA1 و BRCA2: مرتبط با سرطان پستان، تخمدان و پروستات
- TP53: یکی از شایع‌ترین ژن‌های جهش‌یافته در انواع سرطانها
- MLH1، MSH2، MSH6: در سرطان روده بزرگ ارثی
- APC: در سندرم پولیپوز خانوادگی (FAP)
انواع سرطانهای ژنتیکی (با جدول مقایسه)
| نوع سرطان ژنتیکی | ژن درگیر | احتمال ارثی بودن | توضیح کوتاه |
| سرطان پستان ارثی | BRCA1، BRCA2 | بسیار بالا | در زنان با سابقه خانوادگی قوی بیشتر دیده می‌شود |
| سرطان تخمدان | BRCA1، BRCA2 | بالا | ممکن است همراه با سرطان پستان باشد |
| سرطان کولون خانوادگی | MLH1، MSH2 | بالا | معروف به سندرم لینچ |
| سرطان پروستات | BRCA2، HOXB13 | متوسط تا بالا | معمولاً در سن پایین‌تر از حد معمول رخ می‌دهد |
| سرطان لوزالمعده ارثی | CDKN2A، BRCA2 | متوسط | در خانواده‌های دارای سابقه چند سرطان مشاهده می‌شود |
| سرطان چشم در کودکان (رتینوبلاستوما) | RB1 | بسیار بالا | یکی از اولین سرطانهای ارثی شناخته‌شده در جهان |
علائم هشداردهنده سرطان ژنتیکی
اگر چند مورد از شرایط زیر در خانواده شما وجود داشته باشد، احتمال وجود سرطان ژنتیکی بالا خواهد بود:
- چند نفر از اعضای خانواده دچار سرطان مشابه شده‌اند
- بروز سرطان در سن پایین‌تر از ۴۰ سال
- ابتلای هم‌زمان یک فرد به چند نوع سرطان
- بروز سرطان در نسل‌های متوالی
- وجود سرطانهای نادر در خانواده (مثل تخمدان یا پانکراس)
آزمایش ژنتیک سرطان
برای تشخیص سرطان ژنتیکی از آزمایش DNA و بررسی ژن‌های جهش‌یافته استفاده می‌شود.
مراحل انجام آزمایش معمولاً شامل موارد زیر است:
- مشاوره ژنتیک پیش از آزمایش
- نمونه‌گیری از خون یا بزاق
- بررسی ژن‌های مشکوک با استفاده از تکنولوژی NGS
- تحلیل نتایج توسط متخصص ژنتیک
هزینه آزمایش ژنتیک سرطان بسته به نوع ژن‌ها و تعدادشان متغیر است، اما معمولاً بین ۲ تا ۶ میلیون تومان است.
آیا سرطان ژنتیکی قابل پیشگیری است؟
در حال حاضر نمی‌توان از بروز جهش‌های ژنی جلوگیری کرد، اما می‌توان با پایش منظم و سبک زندگی سالم خطر ابتلا را کاهش داد.
راهکارها:
- انجام غربالگری‌های سالانه (مانند ماموگرافی و کولونوسکوپی)
- ترک سیگار و الکل
- تغذیه سالم سرشار از سبزیجات و فیبر
- کنترل وزن و فعالیت بدنی منظم
- مشاوره گرفتن ژنتیک برای اعضای خانواده در معرض خطر
درمان سرطان ژنتیکی
درمان بسته به نوع سرطان متفاوت است، اما امروزه از روش‌های نوین زیر استفاده می‌شود:
- درمان هدفمند (Targeted Therapy): داروهایی که دقیقاً ژن یا پروتئین جهش‌یافته را هدف می‌گیرند.
- ایمونوتراپی (Immunotherapy): تحریک سیستم ایمنی برای مبارزه با سلول‌های جهش‌یافته.
- جراحی پیشگیرانه: در برخی موارد، پزشک ممکن است جراحی برای حذف بافت‌های در معرض خطر پیشنهاد دهد (مانند ماستکتومی در BRCA مثبت).
سوالات متداول درباره سرطان ژنتیکی (FAQ)
۱. سرطان ژنتیکی چیست؟
سرطان ژنتیکی نوعی سرطان است که به دلیل جهش‌های ارثی در DNA از والدین به فرزندان منتقل می‌شود.
۲. چند درصد از سرطانها ژنتیکی هستند؟
به طور کلی، حدود ۵ تا ۱۰ درصد از سرطانها منشأ ژنتیکی یا ارثی دارند. به عبارت دیگر، بیشتر موارد سرطان به‌دلیل عوامل محیطی، سبک زندگی یا جهش‌های تصادفی در ژن‌ها رخ می‌دهند. با این حال، در موارد خاص، وراثت نقش مستقیم و تعیین‌کننده‌ای دارد.
۳. چگونه بفهمیم سرطان در خانواده ما ارثی است؟
در صورتی که چند نفر از اعضای خانواده در نسل‌های مختلف به یک نوع سرطان مبتلا شده باشند، به‌ویژه در سنین پایین‌تر از حد معمول، احتمال وجود سرطان ژنتیکی افزایش می‌یابد. علاوه بر این، اگر نوع سرطانها مشابه یا ترکیبی از چند نوع خاص (مثلاً پستان و تخمدان) باشد، باید حتماً مشاوره ژنتیک انجام شود.
۴. آیا می‌توان از سرطان ژنتیکی پیشگیری کرد؟
اگرچه نمی‌توان به‌طور کامل از بروز سرطان ژنتیکی جلوگیری کرد، اما با انجام آزمایش‌های ژنتیکی، تغییر در سبک زندگی و غربالگری‌های منظم می‌توان خطر ابتلا را تا حد زیادی کاهش داد.
۵. آیا سرطان ژنتیکی درمان دارد؟
بله، خوشبختانه بسیاری از سرطانهای ژنتیکی قابل کنترل و درمان هستند. امروزه با استفاده از درمان‌های هدفمند (Targeted Therapy)، ایمونوتراپی (Immunotherapy) و در برخی موارد درمان‌های ترکیبی، می‌توان رشد سلول‌های سرطانی را مهار کرد.
جمع‌بندی
در نهایت باید گفت سرطان ژنتیکی به‌دلیل جهش‌های ارثی در ژن‌ها به وجود می‌آید و معمولاً در برخی خانواده‌ها به‌صورت نسلی تکرار می‌شود. از آنجا که این نوع سرطانها با آزمایش‌های ژنتیکی قابل شناسایی هستند، مشاوره تخصصی، پیشگیری زودهنگام و تغییر در سبک زندگی سه ابزار کلیدی برای کنترل آن محسوب می‌شوند.
